Stanowią bardzo liczną grupę substancji organicznych zawierających w swojej cząsteczce jeden lub więcej atomów azotu, co nadaje im charakter mniej lub bardziej zasadowy. W roślinie znajduje się najczęściej kompleks tych substancji, a tak w ogóle poznano dotychczas kilkaset alkaloidów! Zaliczamy je do najskuteczniejszych i najważniejszych roślinnych substancji czynnych.

Pierwszy alkaloid - morfinę wyodrębnił z opium w 1804 r. Fryderyk Wilhelm Serturner, w następnych latach uzyskano szereg innych, np. strychninę (1818), chininę (1820), nikotynę (1828), atropinę (1833). Cząsteczki alkaloidów, oprócz wspomnianego już azotu,zawierają zawsze węgiel, wodór i bardzo często tlen, są z reguły substancjami stałymi, krystalicznymi(chociaż np. nikotyna jest płynem), o smaku często gorzkim.

Przebadane dotychczas alkaloidy możemy podzielić między innymi na:

• pochodne tropanu (np. atropina, hioscyjamina, skopolamina,
• kokaina),
• pochodne pirydyny (np. nikotyna, lobelina),
• pochodne chinoliny (np. chinina, cynchonina, chinidyna),
• pochodne izochinoliny (np. papaweryna, kuraryna, tuboku-
• raryna),
• pochodne indolu (np. strychnina, rezerpina, ergotamina),
• pochodne puryny (np. kofeina, teobromina, teofilina),
• pochodne fenantrenu (np. morfina, kodeina).

Alkaloidy mogą wywierać na nasz organizm bardzo różne działanie, czasami bardzo silne, a nawet gwałtowne i trujące (np. kurara czy strychnina). Wykazują przede wszystkim silny wpływ na tkankę nerwową —jedne działają pobudzająco, inne hamująco, a jeszcze inne nawet porażająco.

W oto przykłady alkaloidów (i ich działania) zawartych w znanych nam roślinach:

• pieprz — piperyna (pobudza zakończenia nerwowe w przewodzie
• pokarmowym, wzmagając przede wszystkim wydzielanie soku
• żołądkowego),
• papryka — kapsaicyna (przyspiesza syntezę enzymów trawiennych, wzmaga krążenie krwi — przy okładach powoduje m.in.
• przekrwienie skóry),
• mak — kodeina (stosowana jako środek przeciwko kaszlowi),
• kawa — kofeina (przyspiesza pracę serca, znosi uczucie znużenia i senności),
• herbata — teina (znosi uczucie zmęczenia, reguluje ruchy robaczkowe jelit, łagodzi bóle),
• glistnik jaskółcze ziele — papaweryna (działa przeciwbólowo i rozkurczowo),
• ruta — fagaryna (znosi skurcze mięśni gładkich).